Πάμπλο Πικάσο

Οι νεκρές φύσεις του Πικάσο είναι παράξενα ζωντανές. Ζωγράφιζε κρανία κ μαδημένα κοκόρια που έμοιαζαν με ανθρώπους που αγωνιούν πάνω σε πάγκο βασανιστηρίων. Ζωγράφιζε εικόνες με φαγητά, κατσαρολικά κ μαχαιροπίρουνα στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στο Παρίσι κ όταν τον ρώτησαν γιατί, είπε: «Ακόμα κ μια κατσαρόλα μπορεί να φωνάξει!» Πεινούσε κι αυτός τότε, όπως όλη η Ευρώπη. Αρνιόταν όμως να πάρει επιπλέον κουπόνια για τρόφιμα κ καύσιμα, αρνιόταν να «συνεργαστεί».

Η αίθουσα με τις νεκρές φύσεις στην έκθεση της Tate Liverpool «Picasso: Peace and Freedom» είναι ένα εντυπωσιακό σύνολο από πίνακες κ γλυπτά. Μια κουκουβάγια σκαλωμένη στην πλάτη μιας καρέκλας μας κοιτάζει σαν αταβιστικό ανθρωποειδές μέσα από το γυμνό τοπίο του τελάρου. Μια μεγάλη μπρούντζινη νεκροκεφαλή μοιάζει με σκασμένη βολίδα κανονιού. Σου θυμίζει ότι στην τελευταία αυτοπροσωπογραφία του, ένα σχέδιο του 1973, της χρονιάς που πέθανε, ο Πικάσο είναι πιο πολύ νεκροκεφαλή παρά ζωντανό κεφάλι.

«Ενας πεθαμένος στην Ισπανία είναι πιο ζωντανός από οποιονδήποτε πεθαμένο αλλού στον κόσμο», έγραψε ο Λόρκα, που δολοφονήθηκε από μπράβους του Φράνκο κ που τα οστά του δεν έχουν ακόμα βρεθεί. Η διαμάχη για το άνοιγμα των μαζικών τάφων των νεκρών του εμφυλίου αποτελεί πολύ μεγάλο θέμα στην Ισπανία σήμερα – περισσότερο από ποτέ άλλοτε μετά τον θάνατο του Φράνκο, το 1975. Ο Πικάσο πέρασε σχεδόν τη μισή ζωή του εξόριστος στη Γαλλία μετά τον ισπανικό εμφύλιο. Αρνήθηκε να επιστρέψει στην πατρίδα του όσο ήταν ζωντανός ο Φράνκο. Κ επειδή ήταν μέλος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, δεν του επιτράπηκε ποτέ να ταξιδέψει στην Αμερική.

Πάμπλο Πικάσο – ο κομμουνιστής

Ωστόσο, παρά την παρακμή του Παρισιού κατά τη δεκαετία του ’50 κ την άνοδο της Νέας Υόρκης στο κέντρο του καλλιτεχνικού κόσμου, ο Πικάσο ποτέ δεν νοιάστηκε ιδιαίτερα που δεν μπορούσε να πάει εκεί. Μαζί με πολλούς άλλους Γάλλους διανοούμενους κ καλλιτέχνες, εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα κ παρέμεινε μέλος σε όλη τη ζωή του. Διοχέτευε χρήματα στο κόμμα κ σε κομμουνιστικές εφημερίδες. Εδωσε ένα εκατομμύριο φράγκα σε απεργούς μεταλλωρύχους. Εκανε έργα, ιδίως σχέδια, για κομμουνιστικής εμπνεύσεως συνέδρια ειρήνης κ αναρίθμητες άλλες υποθέσεις. Κ ήταν –σπάνιο για Ισπανούς της γενιάς του– αντιρατσιστής.

Η πολιτική διάσταση του Πικάσο ποτέ δεν αμφισβητήθηκε, αν κ συχνά παραμερίστηκε απ’την προβεβλημένη εικόνα του καλλιτέχνη ως πρωτεϊκής ιδιοφυΐας κ πριαπικού τέρατος. Ηταν ένας άνθρωπος του καιρού του, διαμορφωμένος απ’την ανατροφή του, τη φιλοδοξία κ το ταλέντο του (τον κατείχε όπως κι εκείνος το κατείχε), καθώς κ απ’τα γεγονότα που έζησε. Η «Γκερνίκα», με θέμα την καταστροφή της αρχαίας βασκικής πρωτεύουσας το 1937 από γερμανικά κ ιταλικά βομβαρδιστικά, παραμένει η πιο φημισμένη δήλωση απέχθειας του Πικάσο προς τον φασισμό. Ομως, ο πόλεμος κ η οδύνη είναι μόνιμα στη θεματολογία του. Τα μαύρα, τα άσπρα κ τα γκρίζα της «Γκερνίκα», αδρά σαν πρωτοσέλιδες ειδήσεις, ξαναεμφανίστηκαν σε έργα όπως η «Σφαγή στην Κορέα», το 1951, ή το περίφημο «Οστεοφυλάκιο», που ανήκει στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης κ είναι το έργο με το οποίο ανοίγει η έκθεση στο Λίβερπουλ.

«Η ζωγραφική δεν είναι για να διακοσμούμε σπίτια», έγραψε το 1943. «Είναι ένα εργαλείο αμυντικού κ επιθετικού πολέμου ενάντια στον εχθρό». Ο Πικάσο ασχολήθηκε με το «Οστεοφυλάκιο» για μεγάλο διάστημα, μεταξύ 1944 κ 1945, παρά το γεγονός ότι το έργο φαίνεται αδρό κ μισοτελειωμένο. Είναι ένα απατηλά περίπλοκο κ πλούσιο έργο, με εκπληκτική ένταση ανάμεσα στο θέμα του κ τον τρόπο απεικόνισής του – η σφαγμένη οικογένεια σωριασμένη κάτω απ’το τραπέζι της κουζίνας. Οσο το κοιτάζεις, τόσο μπλέκεσαι μέσα του. Ο Πικάσο εμπνεύστηκε αρχικά το έργο από ένα ντοκιμαντέρ που έδειχνε τον φόνο μιας οικογένειας στη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου. Το φάντασμα των «Συμφορών του πολέμου» του Γκόγια τριγυρνάει μέσα στην ακινησία των νεκρών σωμάτων. Ενα χέρι εξέχει προς τα πάνω, σε νεκρική ακαμψία, απλωμένο στο πουθενά.

Το υλικό

Εκτός από πίνακες, η έκθεση είναι γεμάτη πόστερ, επιστολές, αντίγραφα τηλεγραφημάτων απ’τον Φιντέλ Κάστρο κ το σοβιετικό πολίτμπιρο. Η Λίντα Μόρις, η επιμελήτρια της έκθεσης, πέρασε χρόνια στα αρχεία συγκεντρώνοντας υλικό. Υπάρχουν φωτογραφίες του Πικάσο να παρακολουθεί ένα συνέδριο ειρήνης στην Πολωνία, με Σοβιετικούς αξιωματούχους, να κοιτάζει μια φωτογραφία του Στάλιν.

Ολα αυτά είναι συναρπαστικά κ τεκμηριώνουν την πολιτική στράτευση του Πικάσο κ τη γενναιοδωρία του. Χάριζε βαλίτσες με χρήματα. Διαμαρτυρήθηκε για την εκτέλεση στην ηλεκτρική καρέκλα των Ρόζενμπεργκ, που είχαν κατηγορηθεί ότι έδωσαν μυστικά της αμερικανικής ατομικής βόμβας στους Σοβιετικούς. Κ έκανε το μοναδικό του ταξίδι στη Βρετανία για να πάρει μέρος στο συνέδριο ειρήνης του Σέφιλντ το 1950. Mόλις έφτασε στον σταθμό Βικτώρια, άνδρες της υπηρεσίας αλλοδαπών τον συνέλαβαν κ τον κράτησαν για 12 ώρες.

Εμπνευση, σχόλια, έμμεσες αναφορές

Είναι αδύνατον, επίσης, να πεις ακριβώς πόσο πολιτικά είναι κάποια απ’τα έργα του Πικάσο. Η ιδέα ότι οι παραλλαγές του Πικάσο πάνω στο φημισμένο έργο του Βελάσκεθ «Las Meninas» μπορεί να περιέχουν έμμεσες αναφορές στον Φράνκο κ στην προσπάθειά του να προετοιμάσει τον Χουάν Κάρλος για διάδοχό του, δεν είναι ιδιαίτερα πειστική. Ηταν οι παραλλαγές του Πικάσο στον πίνακα του Ντελακρουά «Γυναίκες του Αλγερίου» αναφορά στον πόλεμο ανεξαρτησίας της Αλγερίας; Περισσότερο φαίνεται να είναι μια έκφραση θαυμασμού για έναν κλειστό κόσμο νωχέλειας κ επίδειξης γυναικείας σάρκας. Απ’την άλλη μεριά, ο πίνακας του 1960 «Η αρπαγή των Σαβίνων», εμπνευσμένος απ’τον Πουσέν κ τον Νταβίντ, μπορεί κάλλιστα να είναι ένα σχόλιο στην αμερικανική επεμβατικότητα κ επιθετικότητα στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Ενα άλογο με τεράστιους όρχεις ποδοπατάει μια γυναίκα, ένα ανθρώπινο πόδι κλωτσάει μια γυναίκα που έχει πέσει από το ποδήλατό της. Ο Πικάσο δεν χρειαζόταν να εκσυγχρονίσει αυτές τις εικόνες προσθέτοντας καουτσουκένια κλομπ κ σύννεφα δακρυγόνων. Οταν τον ρώτησαν για τις πολιτικές του απόψεις το 1968, ο καλλιτέχνης παρατήρησε ότι, αν ήθελε να απαντάει σε τέτοιες ερωτήσεις, θα άλλαζε επάγγελμα κ θα γινόταν πολιτικός. Η τέχνη υπάρχει στον κοινωνικό κόσμο κ είναι πολιτική είτε το θέλουμε είτε όχι. Ο Πικάσο έπιασε τον ταύρο απ’τα κέρατα. Η τέχνη του ξεχωρίζει για τη δική της δημιουργική ελευθερία κ ήταν μια τέχνη που ποτέ δεν τον άφησε να ζήσει εν ειρήνη.

 

ΠΗΓΗ: ERODOTOS WEBLOG